خانواده توهم‌زا psychedelics, hallucinogens مربوط به گروهی از مواد است که تاثیرات ویژه‌ای بر آگاهی و درک ما از محیط اطراف می‌گذارند. نظر به شیوع این دسته مواد در بازار غیر‌قانونی و قاچاق در کشور ایران و از طرف دیگر، نگاه نوین جامعه علمی جهان به این ماده به عنوان یک دارو برای استفاده در درمان بعضی اختلالات روانی ، هفته پنجم پادکست قصه‌لامتی به این موضوع اختصاص یافته است.
این دسته مواد و داروها به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. کافی است که یک جستجوی ساده در گوگل انجام دهید و به اطلاعات فراوانی در این زمینه دست یابید که حجم بالایی از آنها کذب محض است. بحث تقسیم‌بندی دارویی این مواد پیچیده بوده و در حوصله این مقاله کوتاه نمی‌گنجد. علائم بالینی استفاده از توهم‌زاها گیجی، خواب‌آلودگی و تحریک پذیری شدید احساس پنج‌گانه میباشد. مثلا یک زمزمه آرام می‌تواند بعنوان صدای رعد و برق دریافت شود و حتی یک نور ضعیف می‌تواند آزاردهنده باشد.
این گروه داروها و مواد، روی گیرنده‌های سروتونینی 5HT2 اثر می‌گذارند و با پیشرفت دانش پزشکی، گیرنده‌های جدیدی به این لیست اضافه شده‌اند. در تقسیم‌بندی دارویی، آمفتامین‌ها و مت‌آمفتامین‌ها نیز در این دسته هالوسینوژن‌ها قرار می‌گیرند. همان که در بازار قاچاق ایران بنام شیشه شناخته می‌شود و توهم‌های شدید ایجاد شده توسط آن، گاهگاهی به اخبار راه میابد. این توهم‌ها در شرایط ویژه می‌تواند خطرات جدی برای فرد و افراد نزدیک به او ایجاد نماید.
تنوع دارویی این مواد باعث سردرگمی کادر درمان در برخورد با این مواد شده است. برای راحتی کار، در این پادکست این هفته تنها به قارچها پرداخته شده است. قارچهایی که توانایی تولید ماده‌ای بنام سایلوسیبین Psilocybin دارند. ایجاد تجربه جدا شدن از جسم، دیدن بدن خود از فاصله دور و احساس رازآلود خودشناسی در فرهنگهای مختلف، از جمله کشور عزیز ایران گزارش شده است. در فرهنگ ایران از “دوغ وحدت” به عنوان نوشیدنی ویژه برای سالکان راه خودشناسی اسم برده شده است. در این مورد جستجوی فراوان نمودم و پاسخهای متفاوت یافتم. معمولا دوغ وحدت اشاره به نوشیدنی دارد که چند گیاه در آن مخلوط می‌شوند و در شرایط رازآلود ویژه، با مراسم خاص و تحت نظر مرشد یا راهنما مصرف میگردد. هدف نیز تغییر سطح آگاهی و رسیدن به سطوح درکی متفاوت به منظور درک خالق هستی یا وجود غایی است. در این نوشیدنی و امثال آن، شاهدانه یا ماری‌جوانا یا THC نقش مهمی دارد، گرچه در تقسیمات جدید، این مواد را متعلق به گروه دیگری بنام کانابینویید‌ها می‌دانند.
قارچهای توهم‌زا در اواخر قرن‌های نوزدهم و بیستم میلادی در جامعه غرب بسیار مورد توجه قرار گرفتند، چه در جوامع علمی و چه در بازار مواد قاچاق. بویژه هنگامی که با پیشرفت دانش شیمی، دسته صناعی این مواد در آزمایشگاه‌ها ساخته شد. از LSD تا قرصهای طراحی شده(designer drugs) در بازار قاچاق رواج یافت و طبیعتا عوارض جانبی خطرناکی مانند مسمومیت یا بحران‌های جنون تا حد خودکشی و دیگرکشی ایجاد نمود. این عوارض به شکل داستان‌ها و گزارشات خیابانی چنان دهشتناک بود که تاثیر زیادی در جامعه گذاشت و درخواست برای اینگونه مواد در بازار قاچاق تا حد صفر کاهش یافت.
موج بعدی این داروها مربوط به قرن بیست و یکم و دوران کنونی میباشد. گزارشات افرادی مانند کارلوس کاستاندا که تز دکترای خود را در مورد مصرف هالوسینوژن‌ها توسط شمن‌های مکزیک نوشت، باعث شد توجه مجدد به این داروها شروع شود، اما اینبار با کنترل و دقت بیشتر. هم‌اکنون چندین پروژه تحقیقاتی در دانشگاه‌های معتبر دنیا، به تاثیر سایلوسیبین( قارچهای توهم‌زا) در درمان افسردگی ماژور و درمان روان‌نژندی و اختلالات رفتاری در حال انجام است. سازمان غذا و داروی آمریکا FDA که نوعی استاندارد جهانی محسوب میگردد، استفاده از سایلوسیبین در این پژوهش‌ها را تایید نموده است.
حضور این ماده در بازار قاچاق امروز کشور ما نیز چشمگیر است. در چشم نسل جدید، تریاک و مشتقات آن یک ماده از مد افتاده و قدیمی محسوب می‌شود. متاسفانه توجه به مت‌آمفتامین(شیشه) و مشتقات آن در نسل جوان بسیار زیاد شده است. در همین زمینه، قارچهای توهم زا با ماده موثره سایلوسیبین نیز راه خود را به بازار قاچاق یافته است.
لازم به تذکر است که برای سایلوسیبین وابستگی و اعتیاد تعریف نشده است. این ماده در گروه‌های جویای تجارب معنوی رمزآلود به همراه مراسم ویژه استفاده می‌شود و در صورت هدایت درست، می‌تواند در مدیریت بسیاری از مشکلات رفتاری و بیماری‌های روانی مورد استفاده مفید قرار گیرد. هم‌اکنون در کشورهای غربی پیشرفته، کلینیک‌ها و مراکز ویژه استفاده از این مواد در حال خدمات‌رسانی به گروه‌های نیازمند است. در سفری به شمال استرالیا، به یکی از این مراکز مراجعه نمودم و سرپرست آن که پرستار دوره‌دیده در این رشته بود، اطلاعات جامعی در اختیار من قرار داد. ایشان اصرار داشت که نگرش منفی کادر درمان به این مواد بزودی عوض خواهد شد. هم‌اکنون با یک جستجوی ساده در اینترنت، شما قادر به خرید انواع این مواد از بازار قاچاق در ایران می‌باشید. امیدوارم که مدیران کشور از به هرز رفتن و لوث شدن این ماده جلوگیری نمایند.
